ԿԻՆԵԶԻՈԼՈԳԻԱ

Կինեզիոլոգիա (կինեզիս — շարժում, լոգոս — ուսուցում) — գիտական ու գործնական գիտություն է, որն ուսումնասիրում է մկանային շարժումը իր բոլոր դրսևորումներով: Գործնական առումով ներառում է կինեզիտերապիա ու մերսում:

Մերսում (ֆրանսերեն՝ masser — շփել) — հյուսվածքների և օրգանների վրա մեխանիկական ու ռեֆլեքսային ազդեցության մեթոդների ամբողջություն՝ մարդու մարմնի մակերեսի վրա անմիջականորեն ինչպես ձեռքով, այնպես էլ հատուկ սարքերով իրականացվող՝ օդային, ջրային կամ այլ միջավայրի միջոցով՝ բուժական կամ այլ արդյունքի հասնելու նպատակով: Բացի մեխանիկական ազդեցություններից, էֆեկտը ուժեղացնելու համար կիրառվում են առաջին հերթին մերսման յուղերը, ինչպես նաև տարբեր անուշահոտ, անուշաբույր յուղեր, բուժիչ քսուքներ, գելեր, այլ դեղեր և ջերմաստիճանի ազդեցություններ (օրինակ, կրիոմերսում): Արտաքին գրգռումները ընկալվում են մաշկի ու մկանների ռեցեպտորների, ռեֆլեկտորային կետերի կողմից և փոխանցվում են կենտրոնական նյարդային համակարգին: Իմպուլսների հոսքը, կախված կիրառվող տեխնիկայից ու մերսման մեթոդներից, կարող է խթանել և բարձրացնել կենտրոնական նյարդային համակարգի տոնուսը, կամ, ընդհակառակը, կարող է արգելակող և հանգստացնող ազդեցություն թողնել, ինչը դրական է ազդում օրգանիզմի բոլոր ֆիզիոլոգիական համակարգերի գործունեության վրա։ Միևնույն ժամանակ, որոշակի կազմի ու ուղղվածության մերսման յուղերի գրագետ օգտագործումը կարող է ամրապնդել վերը նշված ազդեցությունները մարդու մարմնի անհրաժեշտ մասերում, և նվազեցնել նրանց: Որպեսզի ստեղծել նման լրացուցիչ ազդեցություն կիրառում են մերսման յուղեր, որոնք ներառում են բնական ակտիվ բաղադրիչներ:
Մերսումն իր սկզբնական տեսքով, այսինքն՝ որպես պարզ տրորում, շոյում, առաջացել է որպես բուժական միջոց մարդկության զարգացման արշալույսին։ Դատելով ավանդություններից՝ մարդիկ, ձգտելով թեթևացնել ցավը, իրականացնում էին վնասվածքի տեղերի տրորում և թակում։ Դեռևս մ.թ.ա. VI դարում Հին Չինաստանում գոյություն ունեին բժշկական-մարմնամարզական դպրոցներ բժիշկների պատրաստման համար, որտեղ որպես առարկաներից մեկը մերսում էին սովորեցնում։ Հիերոգլիֆիկ արձանագրությունները սարկոֆագների ու բուրգերի վրա, և հին պապիրուսները վկայում են այն մասին, որ մ.թ.ա. 4000 տարիներ առաջ հին ասորիները, պարսիկները, եգիպտացիները բուժական և առողջարարական նպատակներով մերսում էին կիրառում։ Հնդկաստանում և Չինաստանում մերսումն իրականացրել են հոգևորականները։ Մերսում էր հայտնի էր խոր հնությունում: Չինաստանում այն նկարագրված էր Քրիստոսի ծնունդից 3000 տարի առաջ, Հնդկաստանում՝ 700 տարի առաջ։ Հռոմեացիները օգտագործել են մերսում մարտերից հետո՝ մարմնի վրա արյունազեղումների ու տրավմատիկ այտուցների ոչնչացման համար: Հունաստանում, արդեն Հիպոկրատի ժամանակներից, մերսմանը նայում էին որպես մի միջոց, որը ճիշտ է և լավ օգնում է բազմաթիվ հիվանդությունների ժամանակ: Քրիստոնեության առաջին դարերում մերսումը լքված էր, նրան նույնիսկ դուրս էին հանում, նայում էին նրան որպես հեթանոսության մնացորդ։ Միայն 300 տարի առաջ սկսել է կրկին հայտնվել բժիշկների մերսման աշխատանքները, որոնք ցույց են տվել նրա բուժիչ հատկությունները հոդերի բազմաթիվ տառապանքների, կաթվածի ու այլ հիվանդությունների դեպքում: Առաջինա, որը լրջորեն ուսումնասիրել է մերսման ու մարմնի շարժումների ազդեցությունը մարդու մարմնի և ոգու վրա, եղել է շվեդ բժիշկ Peter-Հենրիխ Լինգը, որը ծնվել է 1776: «Մերսում» բառը ներկայումս ենթադրում է բազմաթիվ հիվանդությունների բուժման մեթոդ, համակարգված ձեռքի մեթոդների՝ ծոյելու, տրորելու, ճմլելու, ծեծելու, ցնցումների կամ թափահարումի միջոցով:
Մերսումը խթանում է երակային արյան արտահոսքը, ինչը նպաստում է այտուցների լճացած երևույթների նվազեցմանը։ Մերսումը բարերար ազդեցություն է ունենում սիրտ-անոթային համակարգի վրա։ Մերսման ազդեցության տակ բարելավվում է երակային արյան շրջանառությունը, ինչը հեշտացնում է սրտի աշխատանքը: Մերսում ունի էական ազդեցություն է հոդային ապարատի վրա, բարելավելով արյան մատակարարումը դեպի հոդերը ու հարակից հյուսվածքները, ամրացնելով հոդի կապանային ապարատը, նպաստում է այտուցի ներծծվելը: Մերսումն ուժեղացնում է արյան ու ավշային հեղուկի շրջանառությունը, բարելավում է նյութափոխանակությունը ու մաշկի շնչառությունը, հեռացնում է մկանային հյուսվածքների լճացումը: Հոդախախտումների, հոդերի դիստրոֆիկ պրոցեսների, օստեոխոնդրոզի, վնասվածքների, կապանների գերձքում, հարթաթաթության, ողնաշարի կորացման և կեցվածքի խախտման դեպքում մերսումը կարող է հրաշքներ գործել: Մերսումը կարող է լինել բուժական-կանխարգելիչ միջոց, որն օգնում է վերականգնել տարբեր օրգանների և համակարգերի փոփոխված գործառույթները, ինչպես նաև ազդել ամբողջ օրգանիզմի վրա, ընդլայնելով իր պաշտպանիչ ու կարգավորիչ գործառույթները:
Թերապևտիկ մերսումն օգտագործվում է հիվանդությունների և վնասվածքների ժամանակ օրգանների և համակարգերի գործառույթների վերականգնումը արագացնելու համար: Մերսումը ճանաչվում է որպես ֆունկցիոնալ բուժման ունիվերսալ մեթոդ և լայնորեն օգտագործվում է հիվանդությունների և վնասվածքների ճնշող մեծամասնության շրջանում: Դրա հիմքը կազմում է այսպես կոչված, դասական մերսումը: Հաշվի առնելով ցավային, մկանային-տոնիկ և նեյրոդիստրոֆիկ համախտանիշների պաթոգենետիկ մեխանիզմները, ինչպես նաև նյարդային համակարգի վերտեբրոգեն հիվանդությունների թունելային և այլ կլինիկական դրսևորումների զարգացման մեխանիզմները, մերսումը պետք է համարել այդ վիճակների պաթոգենետիկորեն հիմնավորված տեղական ու ռեֆլեկտոր թերապիայի մեթոդ: Որոշակի մեթոդի ու ազդեցության եղանակի ընտրությունը կախված են հիվանդության կլինիկական դրսևորումներից ու դրանց արտահայտությունից, ախտահարման մեխանիզմից, ուղեկցող հիվանդություններից, հիվանդի անհատական առանձնահատկություններից և այլն:

Կինեզիոթերապիա (հին հուներեն՝ κίνησις — շարժում + θεραπεία — բուժում, բառացի՝ բուժում շարժումով) հանդիսանում է բուժական ֆիզկուլտուրայի ուղղություններից մեկը և, ըստ էության, լուրջ հոգեբանական-մանկավարժական գործընթաց է, որը տեղի է ունենում հիվանդի ու կինեզիոթերապևտի միջև: Այն ենթադրում է պասիվ ու ակտիվ շարժումների, որոշակի մարմնամարզական տարրերի իրականացում, և միավորում է իր մեջ բժշկական ոլորտի, ֆիզիոլոգիայի, հոգեբանության, անատոմիայի ու կենսաքիմիայի գիտելիքների մի ամբողջ զինանոց: Բացի ֆիզիկական վարժություններով ու ծանրաբեռնվածության բուժումից վիճակը բարելավելու, առողջությունը ամրապնդելու և հիվանդության ռեցիդիվները կանխելու համար, կինեզիոթերապիան ներառում է մերսում, ինչպես նաև ճիշտ շնչառության համակարգ, սննդի որոշակի ռեժիմ և կանոնավոր ջրային պրոցեդուրաներ: Հենց այսպիսի համալիր և բազմակողմանի մոտեցման շնորհիվ է հաջողվում հասնել դրական արդյունքների, թվում է՝ անհույս իրավիճակներում։
Կմախքային մկանների շնորհիվ մենք կարող ենք կանգնել, նստել, տեղափոխվել, շնչել, կուլ տալ և արտահայտել մեր զգացմունքները: Մկանների որոշ կրճատումները և թուլացումները մենք կարող ենք վերահսկել: Սակայն, կա նաև կրճատման մեկ այլ տեսակ, երբ տեսանելի շարժում տեղի չի ունենում, բայց մկանները գտնվում են լարվածության մեջ, այսպես կոչված տոնուսի մեջ, հենց նրանք են մեզ թույլ տալիս պահպանել որոշակի ստատիկ կեցվածք։ Տոնուսը փոխել կամային ջանք մենք չենք կարող, դա տեղի է ունենում անգիտակից մակարդակում: Մարմնի մկանների անգիտակից արձագանքը և օգտագործվում է կինեզիոլոգիական ախտորոշման ժամանակ: Կինեզիոլոգիական ախտորոշման հիմքում ընկած է կենտրոնական և ծայրամասային նյարդային համակարգի ռեակցիաների գնահատումը։ Դրա համար բժիշկ-կինեզիոլոգն իրականացնում է ախտորոշում, սահմանելով ողջ կմախքային-մկանային համակարգի վիճակը՝ անկախ խնդրի տեղայնացումից: Քննության ընթացքում նա բացահայտում է մկանները, որոնց տոնուսը իջեցված է: Ախտորոշումը կատարվում է ծանրաբեռնվածության տակ շարժման մեջ, քանի որ շարժումը ցավերի սադրիչն է և միայն այդպես կարելի է գտնել խնդրի արմատները: Այնուհետև, կառուցելով ֆունկցիոնալ կապերի շղթա, բժիշկ-կինեզիոլոգը գտնում է ցավի առաջացման պատճառը։
Գործնականում ապացուցվել է, որ հենաշարժիչ ապարատը, որի անմիջական նշանակությունն է հենարանն ու շարժումը, անհնար է բուժել բացարձակ խաղաղությունով, դեղորայքով և վիրահատություններով: Կինեզիոթերապիան լայնորեն կիրառվում է շնչառական օրգանների հիվանդությունների (բրոնխիալ ասթմա, թոքաբորբ և այլն), սիրտ-անոթային համակարգի դեպքում: Նյարդաբանության, օրթոպեդիայի ու վնասվածքաբանության վերականգնողական միջոցառումների զգալի մասը հիմնված է կինեզիոթերապիայի վրա: Կախված նրանից, թե ինչն է պատճառը, որը հիվանդություն է առաջացրել, ընտրվում է խիստ անհատական ծրագիր, որը ներառում է ժամանակի փորձարկված դասական ու ավանդական բժշկության մեթոդները: Բոլոր բեռնավորումները խստորեն դոզավորվում են, զորավարժությունները բարդանում են աստիճանաբար, քայլ առ քայլ: Հետևելով այս սխեմայի, այն դառնում է նկատելի, թե ինչպես է մարդու ֆիզիկական հնարավորությունները մեծանում պարապմունքից դեպի պարապմունք և ընդլայնվում է շարժումների շրջանակը: Հիվանդը զգում է, որ հեռանում է իր ցավը, տեսնելով իր առաջընթացը, նա ձգտում է զբաղվել կրկնակի ուժով, ինչը շատ կարևոր է, ի վերջո, շատ առումներով բուժման հաջողությունը կախված է հիվանդի հոգեբանական և էմոցիոնալ տրամադրությունից: Բժշկի կողմից ստեղծվում է անհատական պարապմունքների ծրագիր, որի իրականացման ճշտությանը հետևում է հրահանգիչ-մեթոդիստը, որն ուղղորդում է հիվանդին և շտկում նրա կողմից իրականացվող շարժումների տեխնիկան։ Ընդ որում, գլխավոր գործող անձը ողջ բուժական գործընթացի միշտ հիվանդն է։ Հենց նրա վրա է դրված հիմնական դերը. նա ինքնուրույն աշխատանք է կատարում՝ կամային գործողություն կատարելով և որոշակի շարժում անելով։ Բացի այդ, նշանակվում է բուժական մերսման դասընթաց, որն օգտագործվում է բոլոր փուլերում, ինչպես բուժման ընթացքում, այդպես էլ դրանից հետո՝ վերականգնողական փուլում, և գործնականում չունի կիրառման սահմաններ։ Նրա օգնությամբ բուժվում են հենաշարժական համակարգի բազմաթիվ հիվանդություններ և ներարգանդային օրգանների հիվանդություններ։ Ծիշտ շարժումներով բուժումը ենթադրում է աստիճանաբար աճող ուժային ազդեցություններ, սահմանված խստորեն անհատապես յուրաքանչյուր հիվանդի համար, հաշվի առնելով նրա անամնեզը, տարիքային, ֆիզիոլոգիական ու այլ առանձնահատկությունները և հիմնական հետ կապված այլ հիվանդություններ: Ճիշտ (պարզ ու բարդ) շարժումների աստիճանաբար ուսուցումը հանգեցնում է նրանց մարդու ոսկրա-մկանային համակարգի նյութափոխանակության ու տրոֆիկայի նեյրորեֆլեկտոր վերականգնմանը: Բուժումն իրականացվում է առավել հաճախ հատուկ բուժական-վերականգնողական մարզասարքերով, օրինակ, կախովի սլինգ-համակարգերով: Բուժական կամ վերականգնողական կինեզիոթերապևտիկ կուրսի հիմնական պահանջներից մեկը կախովի ու այլ մարզասարքերով ճիշտ շնչառություն է, այլապես պարապմունքների ծրագրի շրջանակներում կատարվող ցանկացած շարժում կորցնում է իր բուժական ազդեցությունը։
Բուժման պլանը որոշելիս բժիշկ-կինեզիոլոգը առաջնորդվում է ոչ թե տվյալ հիվանդության համար մշակված բուժման սխեմաներով, ոչ թե միջին վիճակագրական տվյալներով, այլ կինեզիոլոգիական հետազոտության արդյունքներով — ձեր մարմնի ռեֆլեկտոր պատասխաններով: Դա թույլ է տալիս բացառել կամ նվազագույնի հասցնել դեղերի օգտագործումը նույնիսկ հիվանդության սուր շրջանում, և հասնել զարմանալի արդյունքների՝ առանց դեղերի կողմնակի ազդեցությունների: Այսպիսով, կինեզիոթերապիան հենաշարժական ապարատի խանգարումների վերականգնման բնական մեթոդ է, որը ազդում է մկանների, կապանների, հոդերի համակարգի վրա:

Հիվանդի ֆիզիկական զարգացման ուսումնասիրություն
Մերսում
Կինեզիթերապիա